Μια δόση ζήλιας στο μαγικό φίλτρο της αδερφικής αγάπης

Ευγενία Δουβαρά

Ψυχολόγος - Παιδοψυχολόγος

 

 

Αδέρφια…τα νεότερα μέλη της οικογένειας. Άλλοτε συνασπίζονται ενάντια σε γονείς και «κακούς» προστατεύοντας το ένα το άλλο, άλλοτε μπλέκουν σε ατέλειωτους καυγάδες με παράπλευρες απώλειες. Η Γκρέτελ ξεγέλασε τη μάγισσα και ελευθέρωσε τον αδερφό της, Χανς, στο γνωστό παραμύθι των αδερφών Γκριμ, ενώ είναι γνωστή η ιστορία του Κάιν, που σκότωσε τον αδερφό του Άβελ, επειδή τον ζήλευε.

Τσακωμοί, μαλλιοτραβήγματα και ξύλο ανάμεσα στα αδέρφια ανήκουν στην ημερήσια διάταξη της ζωής της οικογένειας. Βαρύγδουπες εκφράσεις, όπως «Μην τολμήσεις να πάρεις το παιχνίδι μου!», «Εγώ θα πάω στο σούπερ μάρκετ, εσύ θα μείνεις σπίτι!», «Μακάρι να πέθαινες, για να έχω όλο το δωμάτιο δικό μου!», ανταλλάσσονται ακατάπαυστα μεταξύ των μικρότερων μελών της οικογένειας και κάνουν τους γονείς να βγαίνουν από τα ρούχα τους, να παραληρούν, να απογοητεύονται.

 

Μια διαφορετική «ανάγνωση»

Η ζήλια είναι ένα συναίσθημα που βιώνει κάθε άνθρωπος από τη στιγμή που έρχεται στον κόσμο, δεδομένου ότι πάντα υπάρχει κάποιος που τον ξεπερνά σε πλούτο, υλικό ή πνευματικό. Ήδη από την αρχή της γέννησής του, διεκδικεί την αποκλειστικότητα της αγάπης και του ενδιαφέροντος των γονιών του. Το γεγονός αυτό εξηγεί σε μεγάλο βαθμό τις σκηνές ζηλοτυπίας που διαδραματίζονται μεταξύ των αδερφών.

Άλλες φορές, πίσω από τις αδελφικές διαμάχες κρύβονται οι διακρίσεις που κάνουν οι γονείς, συνειδητά ή ασυνείδητα. Η στάση που υιοθετούν απέναντι στα παιδιά πυροδοτεί έντονες αντιπαραθέσεις, στις οποίες κάποιος έχει το ρόλο του νικητή και κάποιος το ρόλο του ηττημένου. Εκτός αυτού, ο τρόπος με τον οποίο οι γονείς επικοινωνούν, μοιράζονται συναισθήματα κι εμπειρίες και επιλύουν τις μεταξύ τους συγκρούσεις επηρεάζει την εκδήλωση ζήλιας ανάμεσα στα αδέρφια. Ειδικά σε περιόδους κρίσιμων αλλαγών, όπως η γέννηση του 2ου παιδιού και η είσοδος του 1ου παιδιού στο σχολείο, τα αισθήματα ζήλιας ανάμεσα στα αδέρφια εκδηλώνονται με μεγαλύτερη ένταση.

Οι εκδηλώσεις αδελφικής ζήλιας αποτελούν αναπόσπαστο κομμάτι μιας υγιούς και φυσιολογικής οικογενειακής ζωής. Τα αδέρφια αγαπούν, την ίδια ώρα που μισούν, που θαυμάζουν και ζηλεύουν. Όλα τα συναισθήματα συνυπάρχουν, χωρίς η ύπαρξη του ενός να αποκλείει την ύπαρξη του άλλου. Μέσα από τις συγκρούσεις τους, τα αδέρφια μαθαίνουν να επιλύουν διαφωνίες και να διεκδικούν, δεξιότητες που είναι απαραίτητες για την επιβίωσή τους. Έχουν την ευκαιρία να δοκιμάσουν τα όριά τους και των διπλανών τους, βλέπουν τις συνέπειες των πράξεών τους, εξωτερικεύουν το θυμό, την επιθετικότητά τους ή απλά παίζουν. Μαθαίνουν να ζυγίζουν τις δυνάμεις τους και να γνωρίζουν ως ποιο σημείο αντέχουν, συνεπώς μαθαίνουν καλύτερα τον εαυτό τους. Μέσα στις αδερφικές σχέσεις μαθαίνουν να ακούν, να βλέπουν και να καταλαβαίνουν την άλλη πλευρά, η οποία συχνά είναι διαφορετική από τη δική τους.

 

Η στάση των γονιών

Όπως έχω διαπιστώσει από την επαγγελματική μου εμπειρία, οι εκδηλώσεις αδελφικής ζήλιας φθείνουν με τον καιρό, εφόσον οι γονείς επιδιώκουν και διατηρούν σχέση με κάθε παιδί χωριστά, αποφεύγουν τις συγκρίσεις ανάμεσα στα αδέρφια, επιτρέπουν την έκφραση αισθημάτων ζήλιας ανάμεσα σε αυτά και αποφεύγουν τις παρεμβάσεις στις διαμάχες των παιδιών τους.

 

Α. Σχέση με κάθε παιδί χωριστά

Κάθε παιδί είναι μοναδικό και χρειάζεται αποκλειστικό χώρο και χρόνο από τους γονείς του. Οι ανάγκες του είναι διαφορετικές από οποιουδήποτε άλλου και σαν τέτοιες πρέπει να αναγνωρίζονται. Συχνά, οι γονείς από την αγωνία τους να αποφύγουν κόντρες ανάμεσα στα αδέρφια επιλέγουν να τους συμπεριφερθούν «δίκαια», με ακριβώς αντίθετο τελικά αποτέλεσμα. Για παράδειγμα, κάνουν δώρο στο ένα παιδί για τα γενέθλιά του και παίρνουν κάτι και στο άλλο. Με αυτόν τον τρόπο, μαθαίνουν τα παιδιά να μην αντέχουν το αίσθημα της ματαίωσης και της ζήλιας, που είναι φυσικό να γεννιούνται μέσα τους σε τέτοιες καταστάσεις.

 

Β. Αποφυγή συγκρίσεων

Οι συγκρίσεις ανάμεσα στα αδέρφια από πλευράς των γονιών σπέρνει τη διχόνοια και ενισχύει την ανάπτυξη αισθημάτων αντιπαλότητας και ανταγωνισμού. «Είδες ο αδερφός σου πως τα καταφέρνει;.....Εσύ γιατί δεν το κάνεις έτσι;» ή «Η αδερφή σου είναι άγιο πλάσμα, εσύ πως μας βγήκες έτσι δεν μπορώ να καταλάβω!». Κάθε παιδί έχει τα δικά του ιδιαίτερα χαρακτηριστικά, οπότε δεν είναι δυνατόν να συγκριθεί με τα αδέρφια του. Ο γονιός αναγνωρίζει το καλό που κάνει ένα παιδί, π.χ. «Μαρία, πολύ ωραία κάθεσαι στο τραπέζι όση ώρα τρώμε!» αναδεικνύοντας τα χαρίσματα/ δυνατά σημεία του, χωρίς να τα θέτει σε αντιπαραβολή με αυτά των αδερφών του.

 

Γ. Έκφραση και όχι απώθηση

Κάποια παιδιά εκφράζουν άμεσα ότι ζηλεύουν τον αδερφό/ την αδερφή τους. Εάν συμβεί αυτό, ας το επιτρέψουν οι γονείς χωρίς λογοκρισία, π.χ. «Μου φαίνεται ότι θα ήθελες να είναι τα πράγματα όπως πριν γεννηθεί το αδερφάκι σου, ε;». Εκφράσεις του τύπου «Εσύ τώρα είσαι μεγάλο παιδί, δε ζηλεύεις!» εμποδίζουν το παιδί να εκφραστεί ελεύθερα και αληθινά και χρωματίζουν με ενοχή και ντροπή ό,τι αυτό αισθάνεται. Είναι προτιμότερο να δεχτούν οι γονείς τα συναισθήματά του, ώστε να το βοηθήσουν να συμφιλιωθεί με τη ζήλια. Με τον τρόπο αυτό, μαθαίνει να αγγίζει και πιο σκοτεινές πλευρές του εαυτού του και να στηρίζεται καλύτερα στα πόδια του.

 

Δ. Αποφυγή παρέμβασης

Οι αδερφικές διαμάχες ετοιμάζουν το έδαφος της μελλοντικής προσαρμογής των παιδιών. Για το λόγο αυτό, οι γονείς χρειάζεται να επιτρέπουν στα παιδιά να επιλύουν τις μεταξύ τους διαφορές μόνα τους, με εξαίρεση τις περιπτώσεις που υπάρχει κίνδυνος σοβαρού τραυματισμού. Ας δείχνουν εμπιστοσύνη στην ικανότητα των παιδιών τους να αντιμετωπίζουν τις διαφωνίες τους και ας αποφύγουν την παρέμβαση σε αυτές αναλαμβάνοντας το ρόλο του διαιτητή. Τα παιδιά, καθώς μεγαλώνουν, θα χρειαστεί να υπερασπιστούν όσα κατέχουν. Έτσι, είναι σημαντικό να μάθουν από νωρίς να τα βγάζουν πέρα μόνα τους και να μην περιμένουν από κάποιον τρίτο να λύσει τα προβλήματά τους.

 

Οι γονείς διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στη διαχείριση των αισθημάτων της αδελφικής ζήλιας, καθώς βοηθούν τα παιδιά να αναγνωρίζουν και να αξιοποιούν τέτοιες εμπειρίες προς όφελός τους. Χρειάζεται πρώτα εκείνοι να κατανοήσουν ότι η ζήλια δεν αποκλείει την ανάπτυξη της αγάπης. Αντιθέτως, πρόκειται για ένα υγιές συναίσθημα, το οποίο βιώνουν όλοι, λιγότερο ή περισσότερο. Τα παιδιά μαθαίνουν από τους γονείς να «διαβάζουν» τη ζήλια και βάση αυτής καλλιεργούν σχέσεις εντός και αργότερα εκτός της οικογένειας. Αν η ζήλια ισοδυναμεί με έλλειψη, με υπενθύμιση της κατωτερότητας και της υποτίμησης του εαυτού έναντι των άλλων, τότε απομονώνει το άτομο και καθιστά την ύπαρξη των άλλων απειλητική για την εξέλιξη του ατόμου. Αυτή η ανάγνωση της ζήλιας ταυτίζεται με ακινητοποίηση του ατόμου και πάγωμα των προσπαθειών του για περαιτέρω ανάπτυξη.

Όμως, υπάρχει και άλλη οπτική. Αυτή που επιτρέπει την αναγνώριση των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών ή προνομίων των άλλων και την καλλιέργειά τους στο ίδιο το άτομο. Όπως λέει και ο Ισοκράτης, «εκείνων που ζηλεύεις τις δόξες, μιμήσου τις πράξεις». Μπορεί κάποιος να ζηλεύει και την ίδια ώρα να κινητοποιείται για να γίνει καλύτερος; Μπορεί να κερδίζει πραγματικά και να ωφελείται από την παρατήρηση των άλλων;

Προτεινόμενη βιβλιογραφία

Jennifer Bingham Hull (2006). Περισσότερα από ένα, μεγαλώνοντας την οικογένεια και διατηρώντας την προσωπική μας ζωή. Αθήνα: Μπουκουμάνης.

Μπουρλιού Ευαγγελία (2010). Η ζήλια. Αθήνα: Παπαδόπουλος.

Βιολέτα Μονρεάλ (2007). Ζήλια –Τι νιώθεις; Θεσσαλονίκη: Φλούδας.

 

Το άρθρο δημοσιεύτηκε για πρώτη φορά στο ηλεκτρονικό περιοδικό ψυχολογίας "Ψυχο-γραφήματα".

Η φωτογραφία είναι από τη σελίδα: http://www.valleyofsayings.net/famous-siblings-sayings/